کتابخانه ناصریه

کتابخانه‌ای وابسته به شیعیان هند

سرزمین هند در گذشته و از لحاظ تاریخی به کشور عجایب و سرزمین دانش و روشنگری شناخته می شده است و محققین و دانشمندان بسیار از سراسر آسیا و اروپا برای ادامه تحصیل در رشته های مختلف و همچنین تحقیقات و پژوهش به این سرزمین آمده اند و توانسته اند در این سرزمین به کسب دانش های مختلف پردازند. از آن زمان تا کنون با توجه به گستردگی علم و دانش نیاز به جمع آوری کتب بسیار با اهمیت بوده و در همین راستا کتابخانه های متعددی در سراسر این سرزمین بزرگ بنا شده است. طبق آمارهای نقشه کتابخانه‌های جهان، هند حدود 1.5 میلیون کتابخانه دارد که شامل بیش از ۱.۳ میلیون کتابخانه مدرسه‌ای می‌شود و 16۰،۰۰۰ کتابخانه عمومی برای استفاده همه عموم دارد و این باعث شده است که هند از لحاظ کتابخانه به ویژه کتابخانه مدرسه ای به بزرگترین دسته از کتابخانه های جهان تبدیل شود. بر طبق سرشماری سال 2011 که توسط دولت مرکزی هند انجام پذیرفت در حدود 70 هزار کتابخانه در مناطق روستای به ساکنین روستاها خدمات ارائه می دهند. همچنین در هند در حدود چهل میلیون جمعیت شیعه در کنار هموطنان خود در حال زندگی هستند. در کشور هند کتابخانه‌های زیادی وابسته به شیعیان بوده و یا به نوعی شیعیان در ساختن و تکمیل آن‌ها نقشی اساسی داشته‌اند که به عنوان مثال می توان کتابخانه ناصریه را نام برد. 

• کتابخانه ناصریه

کتابخانه ناصریه یا کتابخانه صاحب‌عَبَقات از کتابخانه‌های دینی در لکهنوی هند است و امروز یکی‌ از معدود گنجینه‌ های‌ علمی‌ و دینی‌ در خاور میانه‌ بشمار می‌آید. موسس این‌ کتابخانه‌ عظیم‌ علامه‌ جلیل‌ سیّد محمّد قلی پدر علامه میر حامد حسین می باشد. علامه جلیل سید محمد قلی‌ علاوه‌ بر تصنیفات‌ و تألیفات‌ متعدد در زمینه‌ فرهنگ‌ و معارف‌ اسلامی‌ اقدام‌ به‌ تأسیس‌ کتابخانه‌ ای‌ بزرگ‌ برای استفاده‌ علما، محققین‌ و پژوهشگران‌ نمود و در زمان‌ حیات‌ این‌ کتابخانه‌ را وقف‌ اولاد خود کرد. پس‌ از رحلت‌ علامه‌ محمّد قلی‌ فرزند برومند ایشان‌ علامه‌ حامد حسین‌ کار پدر را دنبال‌ کرد و همزمان‌ با تألیف‌ و تصنیف‌ و تصحیح‌ و ترتیب‌ کتابهای‌ پدر به‌ توسعه‌ کتابخانه‌ پرداخت‌. وی‌ برای‌ تألیف‌ دائرة‌ المعارف‌ بزرگ‌ شیعه‌ “عبقات‌ الانوار” احتیاج‌ به‌ مدارکی‌ داشت‌ که‌ در هند به آسانی‌ بدست‌ نمی‌آمد. علّامه‌ حامد حسین‌ همراه‌ برادرش‌ مولانا اعجاز حسین‌ صاحب‌ کتاب‌ کشف‌ الحجب‌ و الاستار برای‌ تهیه‌ کتابهای‌ مورد نظر به‌ اکثر کشورهای‌ اسلامی‌ سفر کرد و با خرید صدها کتاب‌ برتوسعه‌ این‌ ذخیره‌ علمی‌ همت‌ گماشتند. ایشان‌ علاوه‌ بر سفرهای‌ مکرر به‌ مناطق‌ مختلف‌ توسط‌ دوستان‌ کتابهای‌ مورد نیاز را تهیه‌ می‌کرد. مجموعه‌ نامه‌هائی‌ که‌ علامه‌ حامد حسین‌ درباره‌ تهیه‌کتب‌ اسلامی‌ به‌ علما و بزرگان‌ سایر بلاد نوشته‌ نمایانگر عشق‌ و علاقه‌ و همت‌ این‌ مرد بزرگ‌ می‌باشد. وی‌ تاجائی‌ که‌ ممکن‌ بود سعی‌ در تهیه‌ اصل‌ نسخ‌ داشت‌ و اگر ممکن‌ نمی‌شد افرادی‌ را برای‌ نسخه‌ برداری‌ به‌ محلی‌ که‌ کتاب‌ در آنجا موجود بود اعزام‌ میکرد. حجة‌ الاسلام‌ محمّدسعید نجل‌ برومند علامه‌ ناصر حسین‌ درباره‌ کتابخانه‌ مینویسد که‌ علامه‌ حامد حسین‌ مدّت‌ زیادی‌ در تلاش‌ تهیه‌ کتاب‌ “الردّ علی‌ المتعصب‌ العنید” بود بعدها معلوم‌ شد که‌ نسخه‌ای‌ از این‌کتاب‌ در یکی‌ از کتابخانه‌ های‌ مصر دیده‌ شده‌ است‌. وی‌ نامه‌ ای‌ به‌ حاج‌ میرزا حسین‌ نوری‌صاحب‌ مستدرک‌ الوسائل‌ نوشت‌ و پس‌ از حدود بیست‌ سال‌ موفق‌ به‌ تهیه‌ نسخه‌ای‌ از آن‌ کتاب‌ که‌ در دو جزء بود گردید. پس از درگذشت میر حامد حسین تولیت کتابخانه به فرزندش سید ناصر حسین تفویض گردید. در زمان تصدی ایشان کتابخانه رونقی بیشتر یافت و در محل کتابخانه نیز تغییرات اساسی به وجود آمد و کتابها  به محلی که تاکنون به عنوان کتابخانه ناصریه مشهور است منتقل شد.

 این کتابخانه دارای بیش از سی هزار کتاب است که حدود ۵۰۰۰ نسخه آن را کتاب‌های خطی تشکیل می‌دهد و اکثر نسخ خطی این کتابخانه بسیار خاص و نادر می باشند.  علامه امینی نویسنده کتاب الغدیر، در سفری که به هند داشته، از کتابخانه ناصریه بازدید کرده و آن را به‌دلیل دربرداشتن آثار ارزشمند و نسخه‌های کمیاب، بی‌نظیر خوانده است. همچنین علامه امینی در سفرنامه خود آماری از کتابخانه‌های هند ارائه کرده و تعداد کتب خطی و چاپی این کتابخانه را ۳۰۲ هزار جلد ذکر کرده است. آقابزرگ تهرانی در حدود سی‌هزار جلد از کتب خطی و چاپی در کتابخانه ناصریه خبر داده است که از آثار و کتب نفیس اسلامی به‌شمار می‌روند. حدود پنج‌هزار نسخه از کتاب‌های این کتابخانه، خطی بوده و اکثر آن از نسخه‌های نادر است. به‌گفته محمد سعیدالملة فرزند ناصر حسین، میر حامد حسین هندی برای تهیه نسخه‌ای از کتاب «الردّ علی المتعصب العنید» که در کتابخانه مصر بود، با میرزا حسین نوری مکاتبه کرد و پس از حدود بیست‌ سال موفق به تهیه آن شد. فهرست کتاب‌های خطی کتابخانه ناصریه در کتابخانه آیت‌الله مرعشی در قم موجود است و عکس‌ها و فیلم‌های بسیاری از نسخه‌های خطی آن، در مرکز احیای میراث اسلامی قم نیز وجود دارد.